Każde uzdrowisko jest pewną całością biologiczną, gdzie skała macierzysta, gleba, torfowiska (złoża borowinowe i mułowe), czynniki mikroklimatyczne oraz roślinność i fauna stanowią jedność związaną zespołem wzajemnych wpływów. Uzdrowisko jest, więc żywym organizmem, do którego należą też środki i urządzenia lecznicze, ludzie i ich dzieje.

Istota leczenia uzdrowiskowego

Wszelkie leczenie uzdrowiskowe polega na tym, że na pewien okres czasu włączamy chorego lub wyczerpanego człowieka w ten dynamiczny zespół, w którym wspomniane wyżej czynniki działają tysiącem bodźców wywołujących w ustroju odczyny i odruchy warunkowe, sprzyjające odnowie jego tkanek i narządów oraz usprawnieniu ich funkcji. Jest to zatem typowe leczenie zespołowe za pomocą pobudzających i hamujących właściwości całego środowiska uzdrowiskowego.
Można wywołać pojawienie się określonych cech dodatnich i cofanie innych, niepożądanych, poprzez zmiany warunków zewnętrznych. Odpowiedni układ tychże warunków może stworzyć rosnącą dziedziczną odporność na określone choroby. Ł»ywy ustrój trwa jak gdyby w stanie dynamicznej równowagi z otoczeniem, reagując na subtelną grę bodźcowych czynników środowiska.
Od dawna zrozumiano, że leczenie uzdrowiskowe polega na kompleksowym działaniu środowiska na cały ustrój, że jest nie tylko leczeniem miejscowym przy pomocy przecenianych nieraz środków leczniczych zdrojowiska, lecz ogólnym, które mobilizuje do czynnej walki o uzdrowienie wyższe czynności nerwowe chorego lub znużonego człowieka. Na wpływ psychiczny, jaki wywiera na człowieka uzdrowisko, składa się nie tylko zmiana otoczenia i piękno krajobrazu, ale i zasadnicza zmiana trybu życia, zerwanie z codziennymi obciążeniami, uczucie swobody, beztroski, życzliwe środowisko, wreszcie bezpośrednie i ciągłe obcowanie z przyrodą na wycieczkach i spacerach.

Leczenie bodźcowe i przestrojenie organizmu

Wpływ każdego uzdrowiska zależy od działania bodźców, czyli różnych postaci energii, które doprowadzamy do ustroju w celu wywołania w nim pewnych zmian, zwanych reakcją lub odczynem. Energię tę zawierają promienie słońca, falowanie i stan elektryczny powietrza, skład chemiczny wód mineralnych, działanie cieplne, borowiny i wiele innych czynników. Słońce w górach nagrzewa i opala skórę, wiatr nad morzem masuje lekko powłokę skórną, tak, że naczynia krwionośne na przemian rozszerzają się i zwężają. Kąpiele mineralne zależnie od rodzaju, ciepłoty i czasu trwania działają pobudzająco lub kojąco na czynność narządów oddychania i krążenia krwi. Picie wód leczniczych normuje pracę żołądka, ruch robaczkowy jelit, czynności wydzielnicze nerek, itd.
Wszystkie te bodźce, odpowiednio stosowane wywołują w ustroju odczyny, sprzyjające odnowie i zachowaniu zdrowia, utrzymaniu i przywróceniu lub spotęgowaniu zdolności do pracy. Odczyny te powodują usprawnienie wielu czynności organizmu, ożywienie przemiany materii i pobudzenie jego sił żywotnych. Ta przemiana ogólna, zwana także przestrojeniem organizmu, oddziaływa korzystnie na procesy chorobowe, przyspiesza wydalenie zbytecznych i szkodliwych dla organizmu substancji i mobilizuje siły obronne organizmu do walki z czynnikami chorobotwórczymi. Zapobieganie, więc polega na usunięciu lub zmniejszeniu skłonności do nienormalnego , czyli chorobliwego reagowania, leczenie zaś na zwalczaniu choroby przez wywołanie takich odczynów, które zwiększają odporność i pobudzają dążność organizmu do wyleczenia.

Działanie zapobiegawcze

Samo przejście ze sztucznego klimatu codziennego środowiska, z ubogiego w promieniowanie słoneczne powietrza miejskiego czy fabrycznego do naturalnych warunków życia uzdrowiskowego stanowi ważny czynnik leczniczy.
Niezależnie od szczególnych warunków leczniczych danego zdrojowiska czy uzdrowiska klimatycznego, osiągamy tą drogą wyrównanie nieznacznych lub niedostrzegalnych uszkodzeń, którym nieraz podlega człowiek w środowiskach pracy, zapobiegamy przedwczesnemu zużyciu ustroju i rozwojowi poważniejszych niedomagań. Pobyt w górach lub nad morzem ze stosowaniem w razie potrzeby leczniczych środków zdrojowych odradza nadwątlone siły obronne ustroju, wzmaga jego energię i radość życia.
Doświadczenie wskazuje, że zapobieganie rozwojowi chorób u osób zagrożonych i wczesne ich leczenie w okresie, kiedy drobne dolegliwości nie uszczuplają jeszcze zdolności do pracy, wymaga co mnjmniej trzytygodniowego leczenia ambulatoryjnego w uzdrowisku.

Klimat i jego znaczenie

Najważniejsze bodźce uzdrowiskowe działające na ustrój człowieka to przede wszystkim klimat, jako czynnik podstawowy i naturalne środki lecznicze jak wody mineralne lub słabo zmineralizowane, borowina, emanacja radowa, i inne.
„Dobry” klimat jest warunkiem nieodzownym istnienia i rozwoju miejscowości uzdrowiskowej czy wczasowej. Ale bioklimatyka, czyli nauka o działaniu czynników na świat żyjący, a przede wszystkim na człowieka, nie potrafi dokładnie określić, czym różni się w naszej strefie geograficznej klimat „dobry” od mniej dobrego, czy „złego”. Profil klimatyczny każdej miejscowości zależy bowiem od bardzo wielu okoliczności, nie tylko od stanu atmosfery i zjawisk meteorologicznych, od promieniowania i ciepłoty powietrza, ale także od czynników tellurystycznych (ziemskich) i kosmicznych warunkujących rytmiczny przebieg zjawisk w przyrodzie.
Ustrój zwierzęcy stanowi jak gdyby jednolity zespół z otaczającą go przyrodą. Celem ostatecznym fizjologii jest wyrażenie w dokładnej formule naukowej tego nieskończenie złożonego, wzajemnego stosunku organizmu i otaczającego go świata.
Cechy klimatyczne uzdrowisk zależą od ich geograficznego umiejscowienia- W Polsce rozróżniamy uzdrowiska nizinne do 300 m nad poziomem morza, podgórskie od 300-500 m r wysokogórskie ponad 800 m, Często jednak decyduje nie wysokość liczona od poziomu morza, ale raczej wysokość względna, tj. położenie w stosunku do grzbietu góry oraz szerokość geograficzna.
Wpływ klimatu może być dwojaki pobudzający lub kojący. Do czynników pobudzających zaliczamy: promieniowanie słoneczne bezpośrednie i rozproszone, a w szczególności działanie promieni pozafiołkowych, których natężenie zależy od położenia nad poziomem morza, szerokości geograficznej i czystości powietrza. Drugim ważnym czynnikiem bodźcowym jest współczynnik ochłodzenia, na który składa się działanie wahań temperatury i wpływów prądów powietrznych.
Wzajemny stosunek obu tych czynników, a więc stopnia promieniowania l ochłodzenia, pozwala na określenie danego klimatu jako pobudzającego lub kojącego.

Klimat średniogórski

Klimat ten należy do łagodnie lub średnio pobudzających, przy czym wpływ bodźcowy jest w zimie często większy aniżeli w lecie Zależnie od warunków miejscowych mamy przewagę czynników pobudzających lub kojących. Położenie miejscowości na stoku północnym lub południowym, w dolinie osłoniętej lub otwartej, w otoczeniu lasów lub wysokich szczytów osłaniających, stwarza szeroką skalę możliwości bodźcowych, których nie można, jak wspomniano, określić samą wysokością nad poziomem morza.
Na ogół określamy wpływ klimatu średniogórskiego jako łagodnie pobudzający, wzmacniający system nerwowy. Dobrze osłonięte średniogórskie miejscowości klimatyczne nadają się do leczenia chorób przewlekłych i stanów fizycznego i nerwowego wyczerpania. Chorzy na gruźlicę, a zwłaszcza chorzy o wrażliwej błonie śluzowej oskrzeli i osłabionym narządzie krążenia znoszą dużo lepiej klimat średniogórski aniżeli wysokogórski
Większość naszych uzdrowisk karpackich i sudeckich leży w strefie średniogórskiej (np. Rymanów. Iwonicz)

Czynniki klimatu morskiego w Rymanowie Zdroju:
Do najważniejszych czynników bodźcowych nadmorskiego klimatu jakie można znaleźć w Rymanowie Zdroju należą; słońce, powietrze które zawiera, cząsteczki w delikatnej zawiesinie, działająco przeciw kataralnie i również hartująco.
Dziennie przepuszczamy przez nasze drogi oddechowe około 10-15 m3 powietrza, zupełnie wolnego od szkodliwych domieszek, drażniących stale błonę śluzową dróg oddechowych każdego mieszkańca wielkich miast.

Zdrojowe środki lecznicze

Wody lecznicze
Większość wód leczniczych należą do typu wód wędrownych, Powstają one wskutek krążenia wody w atmosferze, hydrosferze i litosferze, czyli w powietrzu, układzie wodnym i skalnym skorupy ziemskiej. Krążenie to połączone jest z parowaniem, przesiąkaniem, opadami i wędrówką wody wzdłuż podziemnych szczelin i pęknięć, podczas której woda nasyca się rozpuszczalnymi składnikami mineralnymi.
Wody lecznicze mogą mieć różny stopień mineralizacji – od bardzo wysokiego do bardzo niskiego, mogą też wyróżniać się temperaturą wyższą niż przeciętna w źródłach słodko wodnych. Takie wody nazywamy wówczas cieplicami, przy czym źródła o temperaturze przekraczającej 20^oC odznaczają się szczególnymi właściwościami leczniczymi.
Źródłem składników mineralnych zawartych w wodach leczniczych jest skorupa ziemska Składa się ona w 98% z 8 zaledwie pierwiastków. a mianowicie z ok, 50% tlenu, 25,75 % krzemu, 7,5% glinu, 4,7% żelaza, 3,4% wapnia, 2,65% sodu, 2.4 potasu, i 2% magnezu.
Do ważniejszych składników, które występują najczęściej w wodach leczniczych należą sód. potas, wapń, magnez, żelazo, mangan, chlor, jon siarczanowy, jod. krzem i glin. Należy przy tym pamiętać, że glin występuje w wodach leczniczych bardzo rzadko mimo ogromnego rozpowszechnienia w przyrodzie pod postacią g l ino krzemian ów. Krzem natomiast, najbardziej rozpowszechniony budulec skorupy ziemskiej, jest pospolitym składnikiem wód mineralnych, ale w ilościach bardzo nieznacznych.
Z gazów występuje w wodach mineralnych najczęściej bezwodnik kwasu węglowego (dwutlenek węgla) pochodzący przeważnie z wyziewów wulkanicznych, z głębokości ok. 3000 m. Wody zawierające w litrze ponad 1 g CO2 nazywamy z powodu ich kwaskowa tego smaku – szczawami.
Siarkowodór (H2S) pochodzący najczęściej z redukcji gipsu przez resztki organiczne oraz występujący w procesach wulkanicznych i bakteryjnych jest również cennym składnikiem wód leczniczych. Powonieniem można wykryć już 0,01 g siarkowodoru na 1l wody, jednakże nazwę siarkowodorowej otrzymuje woda, gdy zawiera przynajmniej 0,07g na litr

Borowina
Borowina jest odmianą torfu tj. produktu butwienia roślin, drzew, mchów, glonów, planktonów, przy utrudnionym dostępie powietrza, w nadmiarze wilgoci i odpowiedniej temperaturze.
Zawiera bituminy, tj. mieszaninę żywic, wosków, kwasów tłuszczowych i węglowodanów, kwasy humusowe i ich sole, nierozłożone resztki tkanek roślinnych i zwierzęcych, części nieorganiczne, jak związki sodu, żelaza, siarki, jodu, wapnia i magnezu, składniki pochodzące z pobliskich źródeł mineralnych (borowina żelazista, solankowa i siarczana). Wykazano również obecność ciał rojopędnych typu folikuliny i androsteronu oraz czynnika hipotensyjnego obniżającego ciśnienie krwi [Bogusiawska, 1955].
Borowina jako zły przewodnik ciepła, utrzymuje temperaturę znacznie dłużej aniżeli woda Ustrój znosi doskonale zawijania i okłady borowinowe. Zabiegi borowinowe stosuje się w przewlekłych schorzeniach stawów, ścięgien, mięśni i nerwów na tle gośćcowym, zapalnym, toksycznym lub urazowym, dalej w przewlekłych stanach chorobowych kości, okostnej i szpiku.
Przy stanach pozapalnych miednicy małej u kobiet, zaburzeniach miesiączkowania, niepłodności,
Dalszymi wskazaniami są zrosty otrzewnowe, przewlekłe zapalenia woreczka żółciowego, wyrostka robaczkowego, wrzody żołądka, dwunastnicy i wiele innych.